Guus Betlem / Freddy Hagers
Twee
namen, één auteur
(en een héleboel boeken!)
Wie
heeft nooit gehoord van Marjoleintje van
het Pleintje? Of van Kathinka van de Huishoudschool? De meeste meisjes van mijn generatie (en vele
generaties voor mij) zullen bevestigend knikken. Marjolein die altijd voor iedereen
op de bres staat, en Kathinka met haar zotte invallen zijn een begrip in de
naoorlogse jeugdliteratuur voor meisjes. Maar ook de onbesuisde Barbertje, de
brommerige goedmoedigheid van oom 
Lode, of de
gekkigheid van journalist Koen Keunings zijn bijna spreekwoordelijk in de
doelgroep. En daarmee haal ik nog maar enkele van de meest bekende karakters
uit de boeken van het koppel Betlem-Hagers aan.
Uit
de schrijfstijl van Guus Betlem (en Guus Betlem jr.) maakte ik al snel op dat
Guus Betlem en de mij reeds eerder bekende Freddy Hagers één en dezelfde
persoon moesten zijn. De teksten kenmerken zich in het algemeen door een
luchtige speelsheid, hoewel zwaardere onderwerpen beslist niet uit de weg
gegaan worden. Met de boeken van Betlem-Hagers kun je genieten, terwijl je - al
naar gelang je kiest - op je lip kauwt van de spanning, vertederd glimlacht of
schatert van pret. Een schrijver van de bovenste plank!
Oorspronkelijk
wist ik niet beter dan dat de auteur van de boeken van Marjoleintje
(mijn eerste ervaring met Freddy Hagers) "gewoon" een vrouw was.
Gewoon, omdat - zo lijkt het ten minste - praktisch alle boeken voor meisjes
door vrouwen geschreven werden. Pas een paar jaar geleden werd ik erop attent
gemaakt dat Betlem-Hagers een man is. De informatie op de homepage van Kluitman
bevestigde dat: Guus Betlem alias Freddy Hagers zijn pseudoniemen van Frederik
August Betlem. Hij schreef al jong: een familiekrant, en gedichten die ook
weleens in een plaatselijk krantje verschenen. Het is niet 
onwaarschijnlijk
dat hij als kind journalist wilde worden; het is een baantje dat in
verscheidene van zijn boeken terugkomt (bijv. ´t Klaroentje van
Koentje, Snoetje als journalist, Eefje als verslaggeefster). Eenmaal van school af ging hij werken in de
papierbranche, maar toen het bedrijf failliet ging, is hij zich volledig gaan
toeleggen op het schrijven. Het resultaat mag er wezen: ik heb bijna honderd
boeken van zijn hand kunnen traceren, en kom toch ook nog steeds onbekende
titels tegen!
De
meeste van de boeken van Betlem-Hagers zijn verschenen bij uitgeverij Kluitman.
Ook uitgeverij Westfriesland heeft een aantal titels (alle van Guus Betlem) in
zijn repertoir; daar zijn een aantal meisjesboeken verschenen in de Witte
Ravenserie (zowel met gele als met roze achterkant). ´t Klaroentje van Koentje is verschenen bij Romantic Uitgevers, en van voor de
oorlog zijn er enkele van zijn boeken uitgegeven in een serie die
Jeugdbibliotheek heette (maar of dat de naam van de uitgever is...?).
De
meeste boeken van Betlem-Hagers spelen zich af in gelukkige gezinnen uit de
middenklasse. De ouders zijn vertrouwenspersonen, al kost het de jeugdige
hoofdrolspelers soms enige moeite om dat vertrouwen te schenken, en ook de
politie (die in de avonturenverhalen steevast ten tonele verschijnt) wordt
geschilderd als je beste vriend. Eén en ander lijkt op het eerste gezicht vrij
standaard verhalen op te leveren, maar deels door zijn mateloze fantasie, en
deels door het feit dat de jeugdige hoofdpersonen - hoewel vrijwel zonder
uitzondering buitengewoon sympathiek - beslist geen heiligen zijn, blijven zijn
boeken toch leuk om te lezen, ook als je er al twintig kent.
In
grote lijnen zijn zijn boeken in te delen in zes genres:
- de
echte kinderboeken, bedoeld voor meisjes van circa 8-10 jaar (doorgaans onder
de naam Freddy Hagers)
-
avonturenboeken voor jongens in de leeftijd 10-14 jaar (doorgaans onder de naam
Guus Betlem jr.)
-
avonturenboeken voor meisjes in de leeftijd 10-14 jaar
-
meisjesboeken voor 10-14 jarigen
-
boeken voor oudere meisjes in de leeftijd 12-16 jaar
-
zogenaamde "zwaardere kost" voor oudere meisjes
Van
dat laatste genre ben ik niet bijster onder de indruk; deze boeken ervaar ik
veelal als taai, met een nijpend gebrek aan de heerlijke humor die
Betlem-Hagers zo eigen is. Maar de rest lees ik doorgaans erg graag, en ik lees
ze rustig tientallen keren!
Voordat
ik de (volledige?) lijst van zijn werk op u loslaat, nog enkele wetenswaardigheden:
-
Wist u dat Koentje, die het bekendst is als journalist Koen Keunings in de
serie over de Huishoudschool, al in drie eerdere boeken zijn opwachting maakt?
Weliswaar onder een andere achternaam, maar het is zonder de minste twijfel
dezelfde jongen/man die voor dat karakter model heeft gestaan! In ´t Klaroentje van Koentje is hij veertien jaar oud en heet Koen van Hoogstraten,
en in Koentje wint een minitrein is hij tien jaar oud (maar ik ben zijn achternaam daar
vergeten...). Tenslotte heeft een 12-jarige Koentje Steffenkamp (die ook
verdacht veel op de andere Koentjes lijkt) nog een beslissende bijrol als
klasgenoot van Ankie in Ankie´s Klaverblad. En zelfs Oom Lars in Map
wint de hoofdprijs heeft erg veel van
deze zelfde Koentje weg, maar dan als dertiger...
-
Wist u dat Betlem-Hagers er een heel economische manier van schrijven op na
hield? Ten minste drie van zijn boeken zijn dubbel verschenen: eerst als
jongensboek, en jaren later als meisjesboek! Wanneer je de tekst van die boeken
naast elkaar legt, zie je dat het bijna letterlijk hetzelfde verhaal is; alleen
de jongens zijn in meisjes veranderd! De koppels zijn:
´t
Klaroentje van Koentje - Eefje als verslaggeefster
Het
eenzame eiland - Vier meisjes op een eiland
Het
geheim van de vier stenen varkens - Vier meisjes en een vliegreis
De
boeken die ten grondslag liggen aan de serieboeken Vier meisjes op een eiland en Vier meisjes en een
vliegreis horen overigens
niet bij elkaar; die hebben heel verschillende hoofdpersonen.
-
Wist u dat verscheidene boeken onder meer dan één titel zijn verschenen? Soms
was er dan aan de inhoud gesleuteld, maar dat kan niet het enige criterium
geweest zijn, want een paar van de oudere uitgaven van Marjolein(tje)
bevatten ook een paar andere hoofdstukken dan de boeken uit de jaren ´80
waarmee ik ben opgegroeid. En daar is de titel lang niet altijd veranderd.
-
Wist u dat Betlem-Hagers soms goed blundert in zijn boeken? In Eefje op z´n Italiaans
stelt hij bijvoorbeeld duidelijk dat het ´s zomers in Italië zo heerlijk lang
licht blijft ´s avonds. Zowel uit wetenschappelijk oogpunt als uit ervaring kan
ik u vertellen dat deze bewering kolder is: eind juni wordt het in Nederland om
ongeveer 23.00 uur donker, en in Italië rond 21.15 uur...
-
Wist u dat Ans van Breda een boek geschreven heeft over een in Italië
woonachtige mannelijke auteur van meisjesboeken? In dat verhaal wil de betreffende
jongeman voor zijn familie en vrienden niet weten dat hij als man meisjesboeken
schrijft. Aangezien ook Betlem-Hagers naar Italië geëmigreerd is, heb ik altijd
stiekem gedacht over de mogelijkheid dat dit boek (Op Capri lacht het geluk) een
verkapte ontmaskering van de heer Betlem-Hagers moest voorstellen...
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Uitgelicht:
De (volledige??) lijst van het werk van Guus Betlem, Guus
Betlem jr. en Freddy Hagers
De beste boeken van Betlem-Hagers
(geciteerd
uit De
huishoudschool in volle actie en uit Kathinka van de huishoudschool)
Een vandaag de dag hilarische ruimtereis
zoals
Betlem-Hagers zich die voorstelde in 1933...
(geciteerd
uit Snoetje als journalist)
♦
Terug
naar de Januaraanse Ambassade
♦